Butla nurkowa jest niezbędnym składnikiem sprzętu nurkowego. Podczas podstawowego kursu nurkowania będziesz używać butli nurkowej ze sprężonym powietrzem w środku. Ale czym dokładnie jest butla nurkowa i jak jest zbudowana? Dziś porozmawiamy o tym elemencie wyposażenia każdego nurka.
Butla nurkowa to nic innego jak zamknięty i szczelny pojemnik przeznaczony do przechowywania sprężonego gazu. Tak samo jak butle gazowe do kuchenek czy te, które zasilają samochody z LPG. Wszystkie te zbiorniki muszą być zaprojektowane tak, aby wytrzymać wysokie ciśnienie i być odporne na uszkodzenia. Przejdźmy więc do szczegółów.
Spis treści
Co można znaleźć w tym wpisie?
Butla nurkowa to właściwie niezbędny element wyposażenia nurka. Bez niej nie potrzebujemy bowiem ani regulatora nurkowego, ani BCD. Wydaje mi się jednak, że często na kursach nurkowych zbyt mało uwagi poświęca się właśnie butlą. Dlatego przygotowałem ten tekst, aby rozwiać pewne wątpliwości i panujące mity na temat butli nurkowych. A więc zacznijmy.
Z jakiego materiału wykonane są butle do nurkowania?
Zacznijmy od tego, z jakiego materiału wykonane są zbiorniki nurkowe. Założę się, że w zdecydowanej większości centrów nurkowych na całym świecie znajdziecie ten sam typ butli nurkowej. Będzie ona wykonana ze stopu aluminium, a jej rozmiar to 80′. Do dostępnych rozmiarów i różnic między tymi zbiornikami przejdziemy za chwilę, ale na razie skupmy się na materiale.
Aluminiowe butle do nurkowania
Zwykło się mówić, że używane przez nas butle są “aluminiowe”, jest to oczywiście skrót myślowy, gdyż prawidłowa nazwa materiału to stop aluminium. Do zbiorników nurkowych, a oczywiście tych używanych w naszym centrum nurkowym, stosuje się wysokowytrzymały stop 6061-T6. Głównymi związkami używanymi do produkcji tego stopu są aluminium, magnez i silikon.
Stalowe butle do nurkowania
Równie popularnym materiałem do produkcji butli nurkowych jest stal. I oczywiście w tym przypadku mamy do czynienia również ze stopem stali. W zależności od normy stosowanej przez producenta może to być stop z np. manganem i węglem, a także molibdenem, cyrkonem, chromem, borem czy niklem.
Butle nurkowe z włókna węglowego
Bardziej jako ciekawostkę trzeba dodać tutaj również zbiorniki nurkowe wykonane z włókna węglowego. Od kilku lat dostępne są zbiorniki wysokociśnieniowe, które wykonane są z włókna węglowego. Początkowo butle te były przeznaczone do sportów takich jak paintball, ale dostępne są również produkty dedykowane do nurkowania. Jak wspomniałem na początku, dodaję tutaj ten materiał bardziej jako ciekawostkę i dla nakreślenia pełnego obrazu dostępnych zbiorników nurkowych. Nie testowałem jednak osobiście takiego rozwiązania, a wśród znajomych również panuje duża ostrożność co do tego typu materiałów.
Butle nurkowe stalowe czy aluminiowe?
Wiecie już, z jakich materiałów wykonane są zbiorniki, więc teraz zastanówmy się, jakie powinniście wybrać, jeśli na przykład planujecie zakup własnego sprzętu do nurkowania. Na początek odpuścimy sobie te z włókna węglowego, bo nie mam do nich zaufania, więc nie mogę nawet zasugerować, żebyście wzięli je pod uwagę. Zostają nam butle aluminiowe i stalowe.
Ogólna różnica między butlami stalowymi a aluminiowymi to waga i rozmiar. Może to być zaskakujące, ale butle stalowe są lżejsze od aluminiowych. Ponadto zbiornik aluminiowy jest większy od stalowego o tej samej pojemności. Ta różnica w wadze ma swoje plusy i minusy. Jeśli używasz cięższych butli, potrzebujesz mniejszego balastu. Jest to szczególnie pomocne podczas nurkowania w suchym skafandrze, którego użycie wiąże się z większym balastem.
Zbiorniki stalowe mają jednak swoje wady, które właściwie dyskwalifikują je z użycia w centrach nurkowych. Pierwsza i chyba najważniejsza – cena. Butle stalowe są znacznie droższe od aluminiowych, więc zakup kilkudziesięciu (lub kilkuset) stalowych zbiorników stanowiłby zbędny dodatkowy koszt. Po drugie, butle stalowe są bardziej podatne na korozję, zwłaszcza w słonej wodzie, co zwiększyłoby koszty konserwacji i ogólnej eksploatacji.
Korozja butli nurkowych
Równie ważną kwestią przy wyborze butli jest jej podatność na korozję. Nie ma tu idealnego rozwiązania, i w przypadku każdego materiału trzeba liczyć się z postępującą korozją. Zwłaszcza jeśli o butle odpowiednio się nie zadba. To z kolei może prowadzić do wycieków powietrza, a w najgorszym przypadku do perforacji ścianki butli. To z kolei może być niebezpieczne dla nurka.
Stalowe butle nurkowe są bardziej podatne na korozję, zwłaszcza jeśli używasz ich w wodzie morskiej. Co gorsza, stalowa butla może rdzewieć nie tylko z zewnątrz, ale także od wewnątrz. Stanie się tak, jeśli do środka dostanie się woda lub nawet zwykła wilgoć. A uwierz mi, że stalowy zbiornik do nurkowania koroduje bardzo szybko, dlatego tak ważna jest jego odpowiednia konserwacja i szybka reakcja na wszelkie drobne uszkodzenia.
Niestety, butle aluminiowe mają również swoje wady. Są one bardziej podatne na uszkodzenia w porównaniu do butli stalowych, są też podatne na korozję. Jednak w przypadku stopu aluminium korozja przebiega w inny sposób, powierzchnia utlenia się, co widać po białym osadzie.
Jak zbudowana jest butla do nurkowania?
Budowa zbiornika jest tak naprawdę bardzo prosta i wszystko sprowadza się do trzech rzeczy. Wytrzymałości, szczelności i tego, jak możemy wydostać to, co wcześniej tam umieściliśmy – to jest kwestia zaworu. Oczywiście dodatkowo mamy takie apsekty jak oringi, czyli uszczelnienia na połączeniu zaworu z butlą, a następnie na połączeniu zaworu z regulatorem.
Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z butlą stalową czy aluminiową, wszystkie informacje znajdziemy na jej kielichu. Ale gdzie ten kielich jest zlokalizowany? Możemy w tym celu wykorzystać poniższy rysunek poglądowy. Każda butla składa się (od góry) z szyjki [1], kielicha [2], płaszcza [3] i dna [4].
[1] Szyjka butli znajduje się u góry, a wewnątrz niej znajduje się gwint, w który następnie wkręca się odpowiedni typ zaworu.
[2] Kielich jest miejscem, w którym umieszcza się wszystkie informacje związane z daną butlą nurkową. Wykonany jest z grubszej części materiału i to właśnie tam znajdziemy oznaczenia butli.
[3] Płaszcz butli może mieć różne rozmiary w zależności od wielkości butli i materiału, z którego jest wykonana.
[4] Dno butli wykonane jest z najgrubszej warstwy materiału, gdyż jest to część najbardziej narażona na zarysowania i uszkodzenia wynikające ze stawiania i przenoszenia. Możemy spotkać butle z dnem zaokrąglonym lub płaskim.
Oznaczenia na kielichu butli
Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że informacje na kielichu butli to zbieranina przypadkowych liter i cyfr. Są to jednak bardzo ważne i uporządkowane informacje. Znajdziesz tam takie informacje jak:
- Ciśnienie robocze
- Hydrostatyczna próba ciśnieniowa
- Pojemność wodna
- Waga butli
- Data produkcji
- Data poprzedniego przeglądu technicznego
Ile waży butla do nurkowania?
Wiesz już, że zbiornik aluminiowy jest cięższy od stalowego. Ale o jakiej wadze mówimy? Cóż, będzie ona różna w zależności od producenta i użytego materiału, ale weźmy jeden przykład.
Mamy tu dwie butle o tej samej pojemności, czyli 80 stóp sześciennych. Jedna jest wykonana z aluminium i waży 14,3 kg (31,5 lbs) bez zaworu, a druga jest wykonana ze stali i waży 13 kg (28,3 lbs), również bez zaworu.
Ale na tym różnice się nie kończą. Oba zbiorniki mają taką samą średnicę, czyli 184mm (7,25″) i taką samą pojemność, 80 cu ft. Jednak aluminiowa butla ma wysokość 662mm (26,1′), natomiast stalowa 530mm (20,8′). Jak widać, aby zbiornik aluminiowy mieścił tę samą ilość powietrza, musi być większy. Wynika to z prostego faktu, że ścianki aluminiowe muszą być znacznie grubsze niż stalowe.
Zawór butli do nurkowania
Najbardziej delikatną i jednocześnie bardzo potrzebną częścią butli nurkowej jest zawór. To przez zawór będziemy pompować powietrze lub inny gaz i przez zawór możemy później korzystać z jej zawartości. Największa ilość awarii butli nurkowych związana jest właśnie z zaworem. Istnieje wiele rodzajów zaworów, ale w nurkowaniu tak naprawdę używamy dwóch rodzajów: DIN i YOKE.
Tutaj nie ma odpowiedzi co jest lepsze, a co gorsze. Oba rozwiązania mają swoje wady i zalety. W większości szkół nurkowych na całym świecie, szczególnie w ciepłych wodach, spotkasz butle z zaworami YOKE, gdyż są łatwiejsze w obsłudze i mniej podatne na błędy użytkownika.
Z kolei zawory i regulatory DIN są częściej stosowane w zimnych wodach, ponieważ są bardziej odporne na zamarzanie. Zawory DIN można również spotkać w wersjach “pancernych”, które pozwalają na napełnianie butli do 300 barów. Jest to jednak stosowane bardziej w nurkowaniu technicznym niż rekreacyjnym.
Prawdopodobnie najlepszym rozwiązaniem jest zawór, który posiada opcje podłączenia obu typów regulatorów. W najprostszym ujęciu zawór typu YOKE ma wbudowaną “nakrętkę”, która po odkręceniu tworzy zawór DIN. Rozwiązanie to jest szczególnie polecane dla centrów nurkowych, gdzie czasami klienci przychodzą z własnym regulatorem i nie jest to typ, którego używamy.
Jak dbać o butlę nurkową?
Wiesz już, że butle nurkowe mogą ulec uszkodzeniu lub korozji. Ponieważ jest to bardzo ważna, jeśli nie najważniejsza część twojego sprzętu, musisz zwrócić szczególną uwagę na stan swojej butli. W zależności od kraju, przepisy mogą się nieco różnić, ale podstawy są wszędzie takie same. Żadne centrum nurkowe nie napełni Twoich butli, jeśli nie są one sprawne technicznie i nie posiadają niezbędnych atestów.
Każda butla musi posiadać aktualne potwierdzenie próby ciśnieniowej. Takie potwierdzenie jest wybijane na kielichu butli i musi być powtarzane co pięć lat. Dodatkowo każda butla powinna mieć potwierdzenie oględzin, które musi być powtarzane co roku. To tyle jeśli chodzi o aktualne przepisy.
Dodatkowo, jeśli chcesz, aby sprzęt służył Ci przez długi czas to musisz o niego dbać. Po każdym użyciu dokładnie umyj sprzęt w słodkiej wodzie, łącznie z butlą i jej zaworem. Sprawdź czy oring zaworu nie jest uszkodzony lub po prostu zużyty. Jest to rzecz normalna i taki oring należy po prostu wymienić.
Jeśli zauważysz, że pokrętło zaworu nie porusza się tak jak wcześniej, lub jeśli zauważysz, że zawór nie jest w pełni szczelny, koniecznie oddaj butlę do serwisu. Jeśli tego nie zrobisz, prawdopodobnie prędzej czy później skończy się to koniecznością wymiany całego zaworu. Ponadto nieszczelna uszczelka może doprowadzić do powstania wilgoci wewnątrz butli, co z kolei spowoduje trudną do usunięcia korozję.
Jak przechowywać butle nurkowe?
Skoro jesteśmy już przy temacie dbania o butle nurkowe, warto poruszyć temat ich przechowywania. Chyba nie trzeba mówić, że miejsce przechowywania nie może być zawilgocone ani zbyt gorące. Trzymanie butli gdzieś na zewnątrz, gdzie będą narażone na zmienne warunki atmosferyczne, jest z pewnością złym pomysłem. Równie niekorzystne będzie trzymanie ich w ciemnej i zagrzybionej piwnicy.
Jak więc prawidłowo przechowywać butle nurkowe? Przede wszystkim, przed oddaniem sprzętu do przechowania, umyj i porządnie sprawdź wszystkie elementy. Zobacz, czy nic nie wymaga pilnej naprawy. Następnie sprawdź ciśnienie w butlach. Nigdy nie zostawiaj zbiorników pustych, gdyż jest to prosta droga do korozji wewnętrznej.
Wszystkie zbiorniki powinny mieć co najmniej 50 barów powietrza przez cały okres użytkowania. Poza okresem użytkowania, nie ma możliwości, aby zbiorniki były bez powietrza. Utrzymywanie butli pod wyższym ciśnieniem uniemożliwi przedostanie się czegokolwiek do środka. Dobrym pomysłem jest oznaczenie butli datą i ciśnieniem. Ułatwi to sprawdzenie szczelności zbiorników po okresie przechowywania.
Czy butla nurkowa może eksplodować?
Cóż, jest to pytanie, które, jak rozumiem, może wywołać dreszcze w dół kręgosłupa, ale odpowiedź nie jest tak oczywista.
NIE. Butla nurkowa w normalnej eksploatacji, w zatwierdzonym zakresie ciśnień i prawidłowo serwisowana, nie wybuchnie.
TAK. Zbiornik nurkowy może eksplodować. Powodów jest wiele i choć takie incydenty zdarzają się bardzo rzadko, to nie są niespotykane. W ostatnich latach słyszeliśmy o co najmniej kilku eksplozjach, w których sprzęt nurkowy był w jakiś sposób zaangażowany. Chciałbym jednak podkreślić, że we wszystkich znanych mi przypadkach eksplozja dotyczyła zbiornika z czystym tlenem. Nie jest on używany do nurkowania, ale znajduje się na łodzi jako element zabezpieczenia medycznego lub ewentualnie służy do dekompresji podczas nurkowań technicznych.
TAK. Zbiornik nurkowy może wybuchnąć w przypadku ekstremalnego przeciążenia. Dlatego każdy zbiornik i zawór ma jasno określone maksymalne ciśnienie, które dodatkowo zabezpieczone jest marginesem bezpieczeństwa. Jednak w przypadku przypadkowego lub celowego przeciążenia podczas tłoczenia, zbiornik może wybuchnąć. Poniżej mamy świetny film ilustrujący testowanie takiego przeciążenia.
Czy mogę przewozić butle nurkowe w samolocie?
To, czy można zabrać na pokład swoje zbiorniki do nurkowania, zależy od przepisów linii lotniczych. Istnieją jednak również ogólne zasady dotyczące przewożenia zbiorników wysokociśnieniowych, które mówią, że owszem, można je przewozić na pasażerskich liniach lotniczych, ale tylko wtedy, gdy zbiornik jest całkowicie pusty, a zawór jest usunięty z butli. Co za tym idzie, jeśli myślisz o zabraniu zbiorników ze sobą na wakacje, to prawdopodobnie nie jest to najlepszy pomysł….
Czy mogę kupić używaną butlę do nurkowania?
Kupno jakiegokolwiek przedmiotu z drugiej ręki zawsze wiąże się z ryzykiem. Nie wiesz, jak dana rzecz była używana, jak o nią dbano i wreszcie, czy ma jakieś ukryte wady. Ale w zamian za podjęte ryzyko otrzymujesz niższą cenę. Taka jest przynajmniej teoria.
Ze sprzętem nurkowym jest podobnie. Niższa cena wynagradza podjęte ryzyko i nie mam absolutnie nic przeciwko temu. W rzeczywistości, jeśli spojrzeć na to obiektywnie, w każdym centrum nurkowym sprzęt, którego używasz był…. używany. Dlaczego więc nie miałbyś kupić dla siebie używanego sprzętu nurkowego?
Oczywiście można kupić używany sprzęt nurkowy, ale moim zdaniem należy go dokładnie sprawdzić. Nie chodzi o to, że będzie on całkowicie niezdatny do użytku, ale o to, że serwisowanie może być kosztowne. Jeśli zamierzasz kupić używaną butlę do nurkowania, najlepiej zanieś go do serwisu, aby mogli go odpowiednio sprawdzić.
Jak długo można nurkować z jedną butlą?
Och, uwielbiam to pytanie. Naprawdę. Pojawia się ono bardzo często na kursie nurkowania lub Discover Scuba Diving. A jeszcze bardziej kocham widzieć spojrzenia na twarzach moich kursantów, kiedy z całą szczerością odpowiadam im, że…. nie wiem. I wcale się z tego nie śmieję, bo rozumiem ich sposób myślenia. Jeśli weźmiemy przykładowy samochód z jego bakiem, to możemy powiedzieć, że mniej więcej przejedzie on X kilometrów. Jeśli więc weźmiemy drugi samochód o podobnych parametrach, to z dużym prawdopodobieństwem możemy powiedzieć, że przejedzie podobny dystans.
Jednak w nurkowaniu to tak nie działa. Każdy człowiek jest inny i inaczej zużywa powietrze. Pominę kwestię głębokości nurkowania i tego, że im głębiej schodzimy, tym szybciej zużywamy powietrze. Ale to nawet zależy od dnia, czy jestem zmęczony, czy się czymś stresuję i jaka jest pogoda. Moja żona, która też jest profesjonalnym nurkiem, potrafi być pod wodą z jedną butlą przez 2 godziny. Ale po drugiej stronie są moi kursanci, którzy po 12 minutach (!!!) byli już na rezerwie. Więc na jak długo wystarczy jedna butla? Nie wiem…
Podsumujmy – butle do nurkowania
Cóż… to był dość długi tekst, który mam nadzieję przyniósł kilka odpowiedzi na temat butli nurkowych i tego czym się od siebie różnią. Jeśli zastanawiasz się nad zakupem własnych butli, a jednocześnie nie zamierzasz podróżować z nimi samolotem, to faktycznie chyba jest to dobre rozwiązanie. Oczywiście ważne jest też to, jak często nurkujesz, bo jeśli jest to jeden weekend w roku, to moim zdaniem nie ma większego sensu kupować żadnego sprzętu na własną rękę.
Tak czy inaczej, najważniejsze to narobić bąbelków! Do zobaczenia pod wodą.
